Էջմիածնի համայնքապետարանի թիվ 5 «Գարուն» մանկապարտեզը գործում է 1960 թվականից: Այն գտնվում էր Մաշտոց փողոցի 6-րդ շենքի առաջին հարկում: 1974թ. մանկապարտեզը տեղափոխվել է Չարենց թաղամաս (11-րդ շենքի առաջին հարկ) 6 խմբով (100 երեխա): 1983թ. մանկապարտեզը գործել է 12 խմբով Չարենց թաղամաս 0 հասցեում, նոր կառուցված տիպային շենքում, որը նախատեսված է 280 երեխայի համար: 1978-2014 թվականներին մանկապարտեզի տնօրեն է աշխատել Անահիտ Շեկոյանը: 2014 թվականից առ այսօր մանկապարտեզի տնօրենն է Արփինե Թադևոսյանը:
Մանկապարտեզն ունի 22 աշխատող՝ 1 տնօրեն , մեկ տնօրենի տեղակալ ուս.գծով մեթոդիստ, 5 դաստիարակ, 2 երաժշտության դաստիարակ, 1 բուժքույր , հաշվապահ և սպասարկող անձնակազմ: Մանկավարժական անձնակազմի բոլոր անդամները ունեն բարձրագույն կամ միջին մասնագիտական կրթություն:
2011թ. թիվ 5 «Գարուն» մանկապարտեզը դարձավ «Թիվ 5 «Գարուն» մանկապարտեզ» ՀՈԱԿ, որն իրավաբանական անձի կարգավիճակ ունեցող, շահույթ չհետապնդող համայնքային ոչ առևտրային կազմակերպություն է և իրականացնում է ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված նախադպրոցական ծրագրեր, ունի ՀՈԱԿ-ի կանոնադրությամբ ամրագրված իրավունքներ ու պարտականություններ:

Էջմիածնի համայնքապետարանի թիվ 6 «Արևիկ» մանկապարտեզը գտնվում է Մ.Մեխակյան 0 հասցեում, հիմնադրվել է 1962 թվականին երեք խմբով: Մի քանի տարի անց դարձել է թիվ 6 «Արևիկ» մսուր-մանկապարտեզ հինգ խմբով: 1966 թվականին դարձել է գիշերօթիկ մանկապարտեզ: 80-ականներին բացվել է մանկապարտեզի վեցերորդ խումբը: 2003 թվականին բացվել է ևս մեկ խումբ, և մինչ օրս մանկապարտեզը գործում է 7 խմբով, ուր հաճախում է 210 երեխա: 2019 թվականից մանկապարտեզի տնօրենն է Հասմիկ Մկրտչյանը։
Մանկապարտեզն ունի 29 աշխատող՝ 1 տնօրենի տեղակալ ուս.գծով մեթոդիստ, 10 դաստիարակ, 2 երաժշտության դաստիարակ բուժքույր, հաշվապահ և սպասարկող անձնակազմ: Մանկավարժական անձնակազմի բոլոր անդամները ունեն բարձրագույն կամ միջին մասնագիտական կրթություն:
Մանկապարտեզը այժմ գիշերօթիկ չէ, գործում է երկարօրյա խմբով:
2011թ. «Արևիկ» մանկապարտեզը դարձավ «Թիվ 6 «Արևիկ» մանկապարտեզ» ՀՈԱԿ, որն իրավաբանական անձի կարգավիճակ ունեցող, շահույթ չհետապնդող համայնքային ոչ առևտրային կազմակերպություն է և իրականացնում է ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված նախադպրոցական ծրագրեր, ունի ՀՈԱԿ-ի կանոնադրությամբ ամրագրված իրավունքներն ու պարտականությունները:

Էջմիածնի համայնքապետարանի թիվ 10 «Շուշան» մանկապարտեզը գտնվում է Վազգեն Առաջին փողոցի 3 փակուղի 0 հասցեում: Մանկապարտեզը հիմնադրվել է 1964թ. մայիս ամսին և գործել է նույն թվականի սեպտեմբեր ամսից: Շենքը տիպային է և նախատեսված է 6 խմբի համար, սակայն գործում է 5 խումբ: Երեխաների թիվը 160-ից ավելի է: Գրեթե միշտ գործել է երեխաների գերծանրաբեռնված թվով:
Մանկապարտեզի տնօրենն է Արուսյակ Սիմոնյանը:
Մանկապարտեզն ունի 23 աշխատող՝ 1 տնօրենի տեղակալ ուս.գծով մեթոդիստ, 5 դաստիարակ, 2 երաժշտության դաստիարակ, բուժքույր, հաշվապահ և սպասարկող անձնակազմ: Մանկավարժական անձնակազմի բոլոր անդամները ունեն բարձրագույն կամ միջին մասնագիտական կրթություն:
Վերջին տարիներին կատարվել են մի շարք շինարարական աշխատանքներ: Վերանորոգվել է մանկապարտեզի տանիքը, խոհանոցը, խոհանոցային գույքը և սպասքն ամբողջությամբ նորացվել է:
2011թ. թիվ 10 «Շուշան» մանկապարտեզը դարձավ «Թիվ 10 «Շուշան» մանկապարտեզ» ՀՈԱԿ, որն իրավաբանական անձի կարգավիճակ ունեցող, շահույթ չհետապնդող համայնքային ոչ առևտրային կազմակերպություն է և իրականացնում է ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված նախադպրոցական ծրագրեր, ունի ՀՈԱԿ-ի կանոնադրությամբ ամրագրված իրավունքներն ու պարտականությունները:

Էջմիածնի համայնքապետարանի թիվ 11 «Հասմիկ» մանկապարտեզը գտնվում է Պատկանյան 0 հասցեում: Հիմնադրվել է 1964թ. որպես տիպային մսուր մանկապարտեզ: Այն բաղկացած է 3 մասնաշենքից` 2-ական խմբով, դահլիճից և խոհանոցից: Ունի բակ՝ իր հանգստի անկյուններով և խաղահրապարակով:
Ներկայումս մանկապարտեզը գործում է 4 խմբով` 90-120 երեխա: 2003 թվականից մանկապարտեզի տնօրենն է Մարիամ Ավետիսյանը:
Մանկապարտեզն ունի 23 աշխատող՝ 7 դաստիարակ, 1 երաժշտության դաստիարակ, բուժքույր, հաշվապահ և սպասարկող անձնակազմ: Մանկավարժական անձնակազմի բոլոր անդամները ունեն բարձրագույն կամ միջին մասնագիտական կրթություն:
2015 թվականին մանկապարտեզը հիմնովին վերանորոգվել է:
2011թ. թիվ 11 «Հասմիկ» մանկապարտեզը դարձավ «Թիվ 11 «Հասմիկ» մանկապարտեզ» ՀՈԱԿ, որն իրավաբանական անձի կարգավիճակ ունեցող, շահույթ չհետապնդող համայնքային ոչ առևտրային կազմակերպություն է և իրականացնում է ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված նախադպրոցական ծրագրեր, ունի ՀՈԱԿ-ի կանոնադրությամբ ամրագրված իրավունքներն ու պարտականությունները:

Էջմիածնի համայնքապետարանի թիվ 13 «Ծիծեռնակ» մանկապարտեզը գտնվում է Վազգեն Առաջին և Բաղրամյան փողոցների շենքերի բակում՝ Բաղրամյան 0 հասցեում:
Հիմնադրվել է 1972թվականին: Մանկապարտեզը տեղակայված է երկհարկանի տիպային շենքում: Շենքը նախատեսված է 300 երեխաների (12 խմբի) համար: Ներկայումս գործում է 10 խումբ` շուրջ 248 երեխաների թվով:
2018 թվականից մանկապարտեզի տնօրենն է Աննա Սողոմոնյանը: Մանկապարտեզն ունի 37 աշխատող՝11 դաստիարակ, 1 տնօրենի տեղակալ ուս.գծով մեթոդիստ, 2 երաժշտության դաստիարակ, բուժքույր, հաշվապահ և սպասարկող անձնակազմ: Մանկավարժական անձնակազմի բոլոր անդամները ունեն բարձրագույն կամ միջին մասնագիտական կրթություն:
2011թ. թիվ 13 «Ծիծեռնակ» մանկապարտեզը դարձավ «Թիվ 13 «Ծիծեռնակ» մանկապարտեզ» ՀՈԱԿ, որն իրավաբանական անձի կարգավիճակ ունեցող, շահույթ չհետապնդող համայնքային ոչ առևտրային կազմակերպություն է և իրականացնում է ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված նախադպրոցական ծրագրեր, ունի ՀՈԱԿ-ի կանոնադրությամբ ամրագրված իրավունքներն ու պարտականությունները:

Էջմիածնի համայնքապետարանի թիվ 14 «Ձնծաղիկ» մանկապարտեզը գտնվում է Վ.Կոստանյան 0 հասցեում: Հիմնադրվել է 1974թ.: Կառույցը համարվում է տիպային, շենքային հարմարությունները նախատեսված են տասներկու խմբի համար: 2011թ. հիմնովին վերանորոգվել է մանկապարտեզի խոհանոցը, համալրվել է նոր կահույքով: 2015 թվականից մանկապարտեզը այժմ գործում է 7 խմբով (170 երեխա):
2018 թվականից մանկապարտեզի տնօրենն է Լիլիթ Մանուկյանը:
Մանկապարտեզն ունի 30 աշխատող՝ 1 տնօրենի տեղակալ ուս.գծով մեթոդիստ, 10 դաստիարակ, 2 երաժշտության դաստիարակ, բուժքույր, հաշվապահ և սպասարկող անձնակազմ:
Մանկավարժական անձնակազմի բոլոր անդամները ունեն բարձրագույն կամ միջին մասնագիտական կրթություն:
2011թ. թիվ 14 «Ձնծաղիկ» մանկապարտեզը դարձավ «Թիվ 14 «Ձնծաղիկ» մանկապարտեզ» ՀՈԱԿ, որն իրավաբանական անձի կարգավիճակ ունեցող, շահույթ չհետապնդող համայնքային ոչ առևտրային կազմակերպություն է և իրականացնում է ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված նախադպրոցական ծրագրեր, ունի ՀՈԱԿ-ի կանոնադրությամբ ամրագրված իրավունքներն ու պարտականությունները:

Էջմիածնի համայնքապետարանի թիվ 15 «Զվարթնոց» մանկապարտեզը գտնվում է Արագածի զանգված 20 հասցեում: Հիմնադրվել է 1984 թվականին: Մանկապարտեզի շենքը տիպային է` նախատեսված 12 խմբի (280 երեխա) համար: Այժմ մանկապարտեզը գործում է 4 խմբով, ուր հաճախում են շուրջ 99 երեխա:
20 տարի շարունակ թիվ 15 «Զվարթնոց» մանկապարտեզի տնօրենն է եղել վաստակաշատ մանկավարժ Սեդա Սահակյանը: 2005 թվականից առ այսօր մանկապարտեզի տնօրենն է Կարինե Գրիգորյանը:
Մանկապարտեզն ունի 23 աշխատող՝ 5 դաստիարակ, 2 երաժշտության դաստիարակ, բուժքույր, հաշվապահ և սպասարկող անձնակազմ: Մանկավարժական անձնակազմի բոլոր անդամները ունեն բարձրագույն կամ միջին մասնագիտական կրթություն:
2011թ. թիվ 15 «Զվարթնոց» մանկապարտեզը դարձավ «Թիվ 15 «Զվարթնոց» մանկապարտեզ» ՀՈԱԿ, որն իրավաբանական անձի կարգավիճակ ունեցող, շահույթ չհետապնդող համայնքային ոչ առևտրային կազմակերպություն է և իրականացնում է ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված նախադպրոցական ծրագրեր, ունի ՀՈԱԿ-ի կանոնադրությամբ ամրագրված իրավունքներն ու պարտականությունները:

Էջմիածնի համայնքապետարանի թիվ 16 «Ոստան» մանկապարտեզը գտնվում է Արագածի զանգված 21 հասցեում: Հիմնադրվել է 1987 թվականին: Մանկապարտեզի շենքը տիպային է` նախատեսված 12 խմբի ( 280 երեխա) համար: Այժմ մանկապարտեզը գործում է 6 խմբով, ուր հաճախում են շուրջ 143 երեխա:
2012 թվականից առ այսօր մանկապարտեզի տնօրենն է Լուսինե Ավագյանը:
Մանկապարտեզն ունի 25 աշխատող՝ 1 տնօրենի տեղակալ ուս.գծով մեթոդիստ, 7 դաստիարակ, 2 երաժշտության դաստիարակ, բուժքույր, հաշվապահ և սպասարկող անձնակազմ:
Մանկավարժական անձնակազմի բոլոր անդամները ունեն բարձրագույն կամ միջին մասնագիտական կրթություն:
Էջմիածնի քույր-քաղաք Իսի լե Մուլինոյի հետ համագործակցության արդյունքում այստեղ իրականացվել է վերանորոգման և բարեկարգման մի շարք աշխատանքներ: Ամբողջությամբ վերանորոգվել է շենքի տանիքը, 5 նոր խմբասենյակ, բարեկարգվել է բակը, վերանորոգվել և ավազապատվել են 2 խաղահրապարակ, բետոնապատվել է 1 նոր խաղահրապարակ երեխաների կավճանկարների համար, եռագույն ներկվել է ցանկապատի կենտրոնական մասը և 2 դարպաս: 2015թ. հիմնովին վերանորոգվել են մանկապերտեզի խոհանոցն ու սննդի պահպանման հատվածը:
2011թ. թիվ 16 «Ոստան» մանկապարտեզը դարձավ «Թիվ 16 «Ոստան» մանկապարտեզ» ՀՈԱԿ, որն իրավաբանական անձի կարգավիճակ ունեցող, շահույթ չհետապնդող համայնքային ոչ առևտրային կազմակերպություն է և իրականացնում է ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված նախադպրոցական ծրագրեր, ունի ՀՈԱԿ-ի կանոնադրությամբ ամրագրված իրավունքներն ու պարտականությունները:

Հովհ. Հովհաննիսյանի անվան կենտրոնական գրադարանը հիմնադրվել է 1921թ. մայիսի 1-ին։ Հայ գրականության դասական, այն ժամանակ Վաղարշապատի գավառային ժողովրդական լուսավորության բաժնի վարիչ, բանաստեղծ Հովհաննես Հովհաննիսյանը, Վաղարշապատի բնակչուհի, Մոսկվայում կրթություն ստացած Գայանե Սեթի Հարությունյանին (հետագայում բազմավաստակ ուսուցչուհի, Խ. Աբովյանի անվան մեդալակիր, ոչ անհայտ հայագետ Սեթ Հարությունյանի դստերը), իր հ. 129 գրությամբ նշանակում է Էջմիածնի նորաստեղծ գրադարան-ընթերցարանի վարիչ` հանձնարարելով «...հայտարարել ի գիտություն հասարակությանը, որ բոլոր ընթերցողները կարող են ձրիաբար օգտվել» (գրադարանից):
Գրադարանը, որի գրքային ֆոնդը կազմում էր 2405 կտոր (հայերեն և ռուսերեն), գործել սկսել է հուլիսի 3-ից: 1923թ. փետրվարի 25-ին, երեք ամիս անց «Խորհրդային Հայաստան» թերթը վկայում է, որ Էջմիածնում (ներառյալ նաև գավառը) արդեն գործում է 17 գրադարան: Այդ այն դեպքում, երբ Երևանում գործում էին 14, Ալեքսանդրապոլում` 10, Զանգեզուրում`6, Նոր Բայազետում`2, Լոռիում`8, Ղարաքիլիսայում` 3, Դիլիջանում`7, Մեղրիում` 1 գրադարան: Հայաստանում ընդամենը գործում էր 70 գրադարան: Էջմիածնի մանկական գրադարանը (այժմ`մանկական բաժին) հիմնադրվել է 1951թ. հունիսի 1-ին:
Էջմիածնի գավառում Կենտրոնական գրադարանը որոշակի ավանդ ներդրեց մշակութային հեղափոխության ամրապնդման գործում: Դա առաջին գրադարանն է հայ ժողովրդի մշակութային կյանքում իր ծանրակշիռ ավանդը ներմուծած հնամյա քաղաքում:
Գրադարանը ձգտում էր գիրքը ծառայեցնել հասարակության դաստիարակության գործին` համակողմանիորեն նպաստելով քաղաքի առջև դրված սոցիալ-տնտեսական խնդիրների իրականացմանը: Կենտրոնական գրադարանը քննարկում ու վերլուծում էր գրադարան-մասնաճյուղերի գործունեության արդյունքները, ուղղություն տալիս նրանց` օգնելով, որ էլ ավելի արդյունավետ ու նպատակասլաց դառնան ընթերցողների հետ տարվող աշխատանքները, որ գրադարանի ու գրքի հետ կապվի յուրաքանչյուր մարդ, յուրաքանչյուր ընտանիք:
Արդի գրականագիտության լույսի ներքո քննարկումների արդյունքները ուսումնասիրվում էին, մշակվում, այնուհետև մասսայականացվում գրադարանում: Այդ քննարկումների հիման վրա կենտրոնական գրադարանի բաժինները լուրջ աշխատանք էին տանում գրականության հանձնարարական ցանկերի, մեթոդա-հրահանգչական նյութերի կազմման, գրադարանների գործունեությունը ղեկավարելու ուղղությամբ:
Գրեթե միշտ մարդաշատ էր սպասարկման բաժնի ընթերցասրահը: Նրա ֆոնդերը, որ հիմնականում կազմված էին միօրինակ գրքերից և ունեին գիտության, տեխնիկայի, բժշկության, գեղարվեստական գրականության և մյուս ճյուղերին վերաբերող հարուստ գրականություն, դեպի իրենց էին ձգտում գիտաշխատողներին, ուսանող երիտասարդությանը, դպրոցների բարձր դասարանների աշակերտներին:
Ընթերցողների սպասարկմանը մեծապես նպաստում էին գրացուցակները և քարտարանները: Գրադարանային աշխատողները իրենց պարտքն էին համարում նպաստել ընթերցողների գրադարանային-մատենագիտական գիտելիքների հարստացմանը:
1794թ. վերակառուցվում է գրադարանային ցանցը` էապես փոխելով գրադարանների գործունեության բովանդակությունը: Այդ գործին նպաստում է գրադարանների կենտրոնացված համակարգի ստեղծումը 1978թ., որը կենտրոնական գրադարանին տալիս է ոչ միայն ադմինաիստրատիվ, այլև մեթոդական իրավունքներ: Նոր խնդիրների լույսի տակ ընթերցողների համար այն դառնում է գիտական ինֆորմացիայի շտեմարան, աշխատավորների շրջանում գաղափարական-քաղաքական աշխատանքի կարևոր բնագավառ: Կադրերի ընտրության և դաստիարակության գծով որոշակի դեր է խաղում ակումբագրադարանային տեխնիկումի` Էջմիածին քաղաքում գտնվելը: Կենտրոնական գրադարանի նյութատեխնիկական բազան, գրադարանային գործի բոլոր հնարավորությունները ի սպաս են դրվում շրջանի առջև դրված սոցիալ-տնտեսական խնդիրների անշեղ կատարման գործին: Շրջանի մարդիկ, ամենատարբեր բնագավառների մասնագետները իրենց ներաշխարհի վրա կրում են նաև գրադարանավարների դաստիարակությունը և հոգևոր ազդեցությունը:
Գրադարանում ակտիվ աշխատանք են կատարել Անիկ Հայրապետյանը (30-ական թվականներ), Մայրանուշ Մելքոնյանը (պատերազմական և ետպատերազմական տարիներ), Բուրաստան Հովհաննիսյանը: Կենտրոնական գրադարանում անցկացվել են գեղարվեստական գրականության ժողովրդական համալսարանի պարապմունքները (ռեկտոր` Հ. Դանեղյան), ուր ընդգրկված են եղել շուրջ 150 ունկնդիր: Գեղարվեստական գրականության ժողովրդական համալսարանի պարապմունքների շրջանակներում ունկնդիրների և ընթերցողների առջև ելույթներ են ունեցել Հ. Սահյանը, Ս. Խանզադյանը, Ս. Կապուտիկյանը, Հ. Խաչատրյանը, Հովհ. Ղուկասյանը, Վ. Դավթյանը, Հր. Հովհաննիսյանը, Գ. Դևրիկյանը, Ս. Մուրադյանը, Մն. Թարյանը, Վ. Տալյանը և ուրիշներ:
Հայ գրականության, արվեստի, գիտության երախտավորների հետ ընթերցողների հանդիպումների վավերագրերում, արդեն խունացած հրավիրատոմսերում, լուսանկարներում, մամուլի արձագանքներում, ինչպես նաև ընթերցողների և գրադարանային աշխատողների հիշողություններում որպես նրանց կյանքի երանելի ակնթարթների պահպանվել են Ավ. Իսահակյանի, Դ. Դեմիրճյանի, Ե. Չարենցի, Ն. Զարյանի, Գ. Սարյանի, Հ. Շիրազի, Սևակի, Ա. Խաչատրյանի, Մ.Սարյանի և ուրիշների հետ ընթերցողների հանդիպումների լուսեղեն հուշերը:
Հովհ. Հովհաննիսյանի անվան կենտրոնական գրադարանն այսօր ունի կես միլիոնից ավելի գրականություն, գործում է իբրև ՀՈԱԿ և փորձում է պահպանել ու շարունակել իր նախկին ավանդույթները: Գրադարանի տնօրենն է Հասմիկ Մելքոնյանը:
«Հովհ. Հովհաննիսյանի անվան կենտրոնական գրադարան» ՀՈԱԿ-ի ներքո գործում են 6 տեղամաս՝
• Հովհաննես Հովհաննիսյանի անվան կենտրոնական գրադարան ՀՈԱԿ-ի 1-ին տեղամաս
• Վաչագան Հովհաննիսյանի անվան գրադարան 2-րդ տեղամաս
• Վահան Թոթովենցի անվան գրադարան 3-րդ տեղամաս
• Արարատ Այվազյանի անվան գրադարան 5-րդ տեղամաս
• Մնացական Թարյանի անվան գրադարան 6-րդ տեղամաս

The Historical and Ethnographic Museum of Ejmiatsin was founded in 1964. Tens of thousands of samples and huge ethnographic material are exhibited and preserved in its halls and repositories. Initially the restocking of the exhibits of the museum was implemented due to the schoolchildren, students and collective works.
Archaeological excavations in the region of Ejmiatsin have started yet since 1962. They were headed by honored archaeologist Rafik Torosyan, the Candidate of Historical Sciences, researcher of the Institute of Archeology and Ethnography of NAS RA. The archaeological excavations headed by R. Torosyan lasted till 1985. Later starting since 90s up to date, the discovered unique artifacts have found their own place in the halls and repositories of the Historical and Ethnographic Museum. Today the museum preserves nearly 15 thousand exhibits, about 250 of which are exhibited in the ethnographical hall.
The exhibition of the museum starts from the archaeological hall, where everyday life of the inhabitants of the Ararat valley is presented. The chronology starts from the Eneolithic (Copper-Stone Age), early Bronze Age till the Middle Ages. These exhibits are of great scientific value. Many of them are of unique nature. You will not find such kind of exhibits in Europe or Western Asia. For many scientists the archeological materials of the museum are subjects of constant studies. The ethnographic collection includes exhibits brought from a number of regions of Armenia, Artsakh and Western Armenia. Among these exhibits are rugs, carpets, household items, kitchen utensils, materials related to local crafts, antique books, photos, furniture, numismatic collection, etc. There is also a model of traditional tonratun (a place with underground tonir for cooking and baking) presented in the ethnographic hall, and a model of a shelter of the Stone Age people in the archeological hall.
There is also a unique historical exhibit represented in the museum. It is a typographical machine dating back to 1809. This typographical machine was a gift (1894) to Catholicos Mkrtich I from Victoria Queen of Great Britain. Later the typographical machine was moved from Mother See of Holy Ejmiatsin to the city printing-house, then at the end of 1970s to the Historical and Ethnographic Museum of Ejmiatsin, where this unique historical exhibit is preserved and exhibited till now. One of the interesting parts of the museum exhibition is vordan karmir (a red dye made from Armenian cochineal) and the samples of all its shades.
Referring to the nature of the Historical and Ethnographic Museum, its ethnographic and archeological collections and their powerful role, it should be noted that this museum is a national strength and value for the real Armenian mentality.
The Historical and Ethnographic Museum of Ejmiatsin always comes up with original initiatives. New and thematic exhibitions are regularly held here. The museum always participates in UNESCO European Heritage and “Night of Museums” initiatives.

On the eastern side of Ejmiatsin square after Komitas, behind the red tufa wall one will notice a house where for many years Hovhannes Hovhannisyan lived and created.
On February 9, 1948 in eternal memory of the poet, due to the efforts of Yeva Hovhannisyan, the poet’s daughter and the first Director of the museum, the Executive Committee of Ejmiatsin City Soviet of Working People’s Deputies decided to turn that house into the House-Museum of Hovhannes Hovhannisyan.
The paternal house of the poet has been preserved almost in its original shape. Only the external part is covered with a layer of an Armenia tufa. The house is a 1.5 floor modest building covering an area of 215 square meters. It includes four rooms, а corridor and а kitchen. There is also a spacious balcony and cellars where the blessings of the Ararat valley were kept.
The visitor enters the verdurous yard through the traditional gate. The small stone-build stairs lead to the balcony. On the right wall of the corridor, on a marble board, the following lines by the poet are written:
Shall live the one which is eternal,
Holy beauty and holy mind,
The noble mind will remain free and alive,
And the selfless love for the poor brother…
The museum was partially renovated in 1978. And the entire renovation of the museum was carried out in 2011 on the initiative of Mayor of Ejmiatsin Karen Grigoryan.
The museum is free for visitors.
More than 700 items are preserved and exhibited in the halls (work room, bedroom, dining-room, living-room) and repositories of the museum. These exhibits represent Hovh. Hovhannisyan's life, the years of his study, his literary, social and pedagogical activity, the stories of creation of his works, etc.
The museum also exhibits the editions of his works, photos, personal belongings, autographs, studies on his works, paintings etc.
The bust of the poet (sculptor: Gh. Chubaryan) is situated in the yard of the house.

«ԵՂԻՇԵ ԹԱԴԵՎՈՍՅԱՆԻ ԱՆՎԱՆ ԳԵՂԱՐՎԵՍՏԻ ԴՊՐՈՑ» ՀՈԱԿ
Էջմիածնի համայնքապետարանի Եղիշե Թադևոսյանի անվան գեղարվեստի դպրոցը հիմնադրվել է 1970թ.:
Սկզբնական շրջանում դպրոցը գտնվել է Կամո 2 հասցեում: Դպրոցի հիմնադիր-տնօրենն է եղել Ռոբերտ Այվազյանը: Այդ տարիներին դպրոցում սովորել են 100-150 աշակերտ, դասավանդել են քաղաքի լավագույն նկարիչները, որոնց սաներն այսօր համալրել են քաղաքի լավագույն նկարիչների, քանդակագործների, ճարտարապետների շարքերը, ովքեր իրենց ներդրումն ունեն քաղաքի զարգացման գործում:
1998թ. դպրոցը տեղափոխվեց քաղաքային մշակույթի պալատ, իսկ 2000թ.՝ թիվ 2 մանկապարտեզի շենք: 2004 թվականից մինչև օրս դպրոցը գտնվում է Մաշտոց 0 հասցեում:
Այսօր դպրոցում աշակերտների թիվը հասնում է 210-ի: Դպրոցում աշխատում են 15 մանկավարժ: Նրանց ջանքերի ու վարպետության շնորհիվ բազմաթիվ շրջանավարտներ ուսումը շարունակում են Երևանի Փ. Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստի քոլեջում, Գեղարվեստի ակադեմիայում, Խ. Աբովյանի անվան մանկավարժական համալսարանում և այլուր:
Դպրոցում դասավանդվում են գեղանկարչություն, գծանկար, գունանկար, կոմպոզիցիա, քանդակ, արվեստի պատմություն, դեկորատիվ կիրառական արվեստ՝ գոբելեն, մաքրամե, գորգագործություն, բատիկա:
Դպրոցի աշակերտները մասնակցում են ցուցահանդեսների, մրցույթների, փառատոների հանրապետությունում և արտերկրում՝ ՌԴ, Լիբանան, Լեհաստան, Չինաստան, Ղրղզստան, Ճապոնիա, Չեխիա և այլն ու ստանում դիպլոմներ, սերտիֆիկատներ, պատվոգրեր:

Էջմիածնի թիվ 1 երաժշտական դպրոցը, որը 1967 թվականից կոչվում է ականավոր երգահան, խմբագիր, ծնունդով էջմիածնեցի Մակար Եկմալյանի անունով, հիմնադրվել է 1945 թվականին:
Առաջին տարում դպրոցն ուներ մեկ տնօրեն, մեկ ուսուցիչ և 15 աշակերտ: Դպրոցը տեղակայված էր նախկին Գևորգյան ճեմարանի ծայրամասի երկու անհրապույր սենյակներում: Դպրոցը զուրկ էր տարրական պայմաններից. չկային երաժշտական գործիքներ, ջեռուցում չլինելու պատճառով ձմռանը դադարում էին պարապմունքները: Նման դժվար պայմաններում շնորհակալ գործ էին կատարում դպրոցի առաջին տնօրենները՝ Վարազդատ Սանոյանը, Թաթուլ Աբրահամյանը, դասատուներ՝ Մարջիկ Գևորգյանը, Անահիտ Միրզոյանը, Հայկուշ Ալիևան, Մարիա Ղազարբեկյանը, Հայկ Գրիգորյանը, Շուրա Խաչատրյանը, Մանուկ Դավթյանը, Արմեն Շուշանյանը, վաստակավոր ուսուցիչներ՝ Հասմիկ Երանոսյանը, Մովսես Շարբաթյանը, Երանուհի Ավագյանը և ուրիշներ:
Դպրոցը կտրուկ վերելք ապրեց 1954թ.-ից (տնօրեն՝ Սիլվա Մեքինյան), երբ Կոմիտասի անվան կոնսերվատորիայի մի խումբ շրջանավարտներ համալրեցին կոլեկտիվի շարքերը, դպրոցում բացվեցին նոր բաժիններ, ավելացավ երեխաների թիվը, բարձրացավ ուսման որակը: Հրատապ անհրաժեշտություն դարձավ նոր ու հարմարավետ շենք ունենալու հարցը, որն էլ լուծվեց 1969 թվականին:
60-ական թվականներից դպրոցը ակտիվորեն մասնակցում էր հանրապետությունում անցկացվող տարբեր մրցույթների, փառատոնների, ստուգատեսների՝ մշտապես գրանցելով հաջողություններ: Այսպես, 1964թ. անցկացված երաժշտական դպրոցների առաջին հանրապետական ստուգատեսում դպրոցի դաշնամուրային բաժնի 4-րդ դասարանի աշակերտուհի Կարինե Եդիգարյանը (դասատու՝ Սեդա Մանգասարյանը) և ջութակի 4-րդ դասարանի աշակերտ Աշոտ Ասատրյանը (դասատու՝ Ռուբեն Երկանյան) արժանացան ստուգատես մրցանակի:
2009-12թթ. հիմնովին վերանորոգվել և ժամանակակից տեսք է ստացել դպրոցի շենքը, որի վերաբացումը կատարվել է 2012թ. հոկտեմբերի 7-ին, Էջմիածին քաղաքի հիմնադրման օրվա տոնակատարությունների շրջանակում:
Մ. Եկմալյանի անվան երաժշտական դպրոցում, որը 2010թ.-ից գործում է ՀՈԱԿ կարգավիճակով, այսօր գործում են դաշնամուրի, կլարնետի, ալտի, վոկալի, քանոնի, դուդուկի, ուդի և ջութակի դասարաններ: Դպրոցն ունի 303 սան և 48 մանկավարժ՝ մեծ մասը դպրոցի նախկին շրջանավարտներ: Դպրոցի նախկին շրջանավարտներից է նաև Ազգային օպերային թատրոնի մեներգչուհի, ՀՀ վաստակավոր արտիստուհի Անահիտ Մխիթարյանը:
Դպրոցի հաջողությունների մեջ իրենց անուրանալի ավանդն ունեն տարբեր ժամանակներում տնօրեններ աշխատած Լևոն Մկրտչյանը (1960-91թթ.), Աշոտ Ասատրյանը (1991-2000թթ.), Սարգիս Բեգլարյանը (2000-2009թթ.):
«Մակար Եկմալյանի անվան թիվ 1 երաժշտական դպրոց» ՀՈԱԿ-ը իր գործունեության 70 տարիների ընթացքում լուրջ դերակատարություն է ունեցել Էջմիածնի երաժշտական-մշակութային կյանքում և այսօր է շարունակում է ունենալ:

Էջմիածնի Սպիրիդոն Մելիքյանի անվան թիվ 2 երաժշտական դպրոցը հիմնադրվել է 1976թ.:
Հիմնադրման սկզբում այն ուներ 4 մասնագիտական բաժին՝ դաշնամուր, ջութակ, թավջութակ, քանոն, 8 ուսուցիչ, 30 աշակերտ: Տարիների ընթացքում մասնագիտական պրոֆեսիոնալ և իրենց գործում հմուտ դասատուների շնորհիվ կոլեկտիվը մեծացավ և ավելացավ աշակերտների: Այդ գործում իր մեծ ավանդն ունեցավ դպրոցի 1-ին տնօրեն երջանկահիշատակ Գևորգ Հակոբյանը, ով դպրոցը ղեկավարել է մինչև 1989թ.: Այնուհետև դպրոցի տնօերն են եղել Արթուր Բաղդասարյանը (1989-2000թթ.), Հասմիկ Շաղոյանը (2000-2010թթ.) և 2010թ. նոյեմբերից` Քերոբ Ասլանյանը, ով, ի դեպ, եղել է նույն դպրոցի շրջանավարտ:
Բոլոր տնօրեններն էլ հսկայական ավանդ ունեն դպրոցի կայացման, հեղինակության բարձրացման, համերաշխ կոլեկտիվ ստեղծելու գործում: Այսօր դպրոցի դաշնամուրային, լարային, փողային, ժողնվագարանների, վոկալ բաժիններում երաժշտական կրթություն են ստանում 212 աշակերտ: Նրանց ուսուցանում են իրենց գործի հմուտ գիտակ 40 մանկավարժ: 2012 թվականից դպրոցում գործում են ժող. գործիքների նվագախումբ, երգչախումբ, փողային նվագախումբ (կլարնետ և սաքսոֆոն), քանոնահարուհիների համույթ, որոնք մասնակցում են մի շարք փառատոնների և միջոցառումների:
Իր գոյության ընթացքում դպրոցը հազարավոր շրջանավարտներ է տվել: Նրանցից առավել շնորհալիները շարունակել են ուսումը, ստացել միջնակարգ մասնագիտական կամ բարձրագույն կրթություն, ոմանք որպես մանկավարժ վերադարձել են հարազատ դպրոց: Դպրոցի սաներից շատերը բազմիցս մասնակցել են ու մրցանակներ են շահել մարզային, հանրապետական և միջազգային մրցույթ փառատոններում` բարձր պահելով դպրոցի, քաղաքի և մեր հանրապետության անունը:
Դպրոցը հազարավոր երեխաների մեջ երաժշտական ճաշակ է ձևավորել, դպրոցի շնորհիվ այդ երեխաների լսելիքը սովորել է զանազանել խժալուր աղմուկը մաքուր մեղեդուց, էժանագինը` բարձրաժեքից, անցողիկը` մնայունից: Եվ սա պակաս կարևոր չէ, մեր օրերի համար բազմակողմանի զարգացած սերունդ դաստիարակելու գործում:

Էջմիածնի Կոմիտասի անվան մշակույթի պալատի հիմնադրման աշխատանքները սկսվել են հայրենական մեծ պատերազմից առաջ: Բուռն կերպով ընթացող շինարարությունը ընդհատվել է պատերազմի պատճառով: Ակումբի շինարարության ավարտը հետպատերազմական է:
Շինության նախագծի հեղինակներից և աջակիցներից է ճարտարապետ Սոս Մանուկյանը: Կառուցված լինելով կոլխոզի բյուջեյով՝ Մշակույթի պալատը գործունեությունը սկսել է 1957 թվականի: 1960թ. ակումբը անվանվել է Լենինի անվամբ: Ակումբի տնօրեն է նշանակվել Մերուժան Գևորգյանը: 60-ական թվականներից Մշակույթի պալատում գործել են տարբեր խմբակներ` ապահովելով Էջմիածնում մշակութային ակտիվ կյանքը. ժողովրդական թատրոնը և ժողգործիքների, երգ ու պարի խմբերը հսկայական աշխուժություն են մտցրել քաղաքում:
Ժողովրդական թատրոնը գործել է մինչև 1980թ. վերջերը, բեմադրվել են շատ արժեքավոր գործեր՝ «Պեպո», «Քաջ Նազար», «Նախարարի կինը և աղջիկը» (ռեժիսոր՝ Գրիգոր Սիմոնյան): Գործունեության ընթացքում թատրոնը վաստակել է 2 ոսկի մեդալ:
Էջմիածին քաղաքի բոլոր կոնֆերանսները անցկացվել են այս պալատում: Դրան զուգահեռ նշվել են մեծանուն գրողների և արվեստագետների հոբելյանական երեկոներ:
Մշակույթի պալատում հյուրախաղերով հանդես է եկել Գ. Սունդուկյանի անվան պետական թատրոնի կոլեկտիվը՝ իր մեծանուն դեմքերով: Դերասանական վարպետ խաղով այստեղ հանդես է եկել նաև Հ. Պարոնյանի անվան թատրոնի կոլեկտիվը` Կարպ Խաչվանքյանի հետ միասին:
1968թ. պալատի տնօրենի պաշտոնը ստանձնել է Լենդրուշ Շմավոնյանը:
Մշակութային կյանքը շարունակել է ծաղկում ապրել: Համերգային ծրագրերով այստեղ հանդես են եկել Երևանի երգ ու պարի պետական համույթը և շատ երգիչներ` անհատական ծրագրերով:
Մշակույթի պալատի լավ ակուստիկան թույլ է տվել այս բեմում նկարահանել «Անուշ» օպերան:
1983թ. ստեղծվել է նաև «Մուշ» ազգագրական երգ ու պարի համույթը Արծրուն Գևորգյանի ղեկավարությամբ, իսկ ժողգործիքների խումբը ղեկավարել է Թորոսյանը:
1990թ-ից թատրոնը չի գործել: Էջմիածնի քաղաքապետարանի աջակցությամբ այն վերաբացվել է 2006թ.: Սակայն այդ տարիներին նույնպես չի դադարել ակումբի գործունեությունը, գործել են ասեղնագործության, գոբելենի, վարսահարդարման, առաջին բուժօգնության, կարուձևի խմբակներ: 1990-2000թթ. մշակույթի պալատի տնօրենի պաշտոնը զբաղեցրել է Բենիկ Շամիրյանը:
Մշակույթի պալատն ունեցել է շատ ղեկավարներ. 2000-2002թթ. պալատի ղեկավարությունը կարճ ժամանակով ստանձնել են Էդուարդ Միրզոյանը, Աղայանը, Գևորգ Չաքմանյանը և Սուսաննա Հարությունյանը: 2002-2005թթ. տնօրենի պաշտոնը զբաղեցրել է Ռոբերտ Աբրահամյանը: Այնուհետև այդ պաշտոնը մինչև 2006 թ. մարտ ամիսը զբաղեցրել է Գագիկ Վարդանյանը: 2006-2010թթ. տնօրենի պարտականությունն իր վրա վերցրեց Ռոբերտ Վարդանյանը, 2010թ. հունիսին՝ Դերենիկ Սիրեկանյանը: 2015թ. հունիսից մշակույթի պալատի տնօրենն է Ալվինա Համբարձումյանը:
Վերը նշված տարիների ընթացքում չի դադարել խմբերի գործունեությունը: Սպասարկող կազմը եղել է միշտ իր դերում, երբեք չի խափանել միջոցառումների ծրագիրը և գործող վիճակում է պահել բոլոր սարքավորումները:
Մշակույթի պալատը եղել և մնում է մշակութային մեծ օջախ էջմիածնեցիների համար, իսկ այդ ամենին աջակցել և մինչ օրս աջակցում է քաղաքային իշխանությունը: 2011թ. Մշակույթի պալատը ամբողջովին հիմնանորոգվել է: Այսօր արդեն հիմնանորոգված Կոմիտասի անվան մշակույթի պալատում գործում են երգի և պարի խմբեր, որոնք ճանաչված են հանրապետությունում և նրանից դուրս: Քաղաքային իշխանության աջակցությամբ, ակտիվորեն մասնակցելով հանրապետական և միջազգային միցույթների, խմբերն իրենց ելույթների կատարողական ցանցում ունեն շահած դիպլոմներ, մեդալներ, պարգևատրվել են մի շարք գովասանագրերով:
Հիմնանորոգված դահլիճում կազմակերպվում են կինոդիտումներ, մշակութային տարաբնույթ միջոցառումներ, քաղաքային իշխանության նախաձեռնությամբ բեմում հանդես են գալիս մայրաքաղաքում գործող թատրոնները` հետաքրքիր ներկայացումներով:

Էջմիածնի համայնքապետարանի «Թիվ 1 մարզադպրոց» ՀՈԱԿ-ը հիմնադվել է 1936 թվականին, սկզբնական շրջանում գործել է հարմարեցված կառույցում:
Դպրոցի հիմնադիր տնօրենն է Գուրգեն Ասատրյանը: Մեծ հայրենականի տարիներին դպրոցը դադարել է գործել: Վերաբացվել է 1945թ.: Մարզադպրոցի տնօրեններ են եղել՝ Ազատ Հովհաննիսյանը (ժողկրթբաժվար), Յուրա Բաբայանը, Գևորգ Պուլուզյանը (Հայաստանի ջրագնդակի չեմպիոն), Ռուբեն Կարապետյանը (հունահռոմեական ըմբշամարտի պատանիների աշխարհի չեմպիոն), Սենիկ Շահինյանը (Հայաստանի բասկետբոլի հավաքականի անդամ, բազմակի չեմպիոն), Մկրտիչ Չիրքինյանը (հունահռոմեական ըբշամարտի ԽՍՀՄ և ՀՀ վաստակավոր մարզիչ), Լևոն Շաղոյանը (հունահռոմեական ըմբշամարտի ՀՀ վաստակավոր մարզիչ), Վաչե Կամավոսյանը:
Ներկայումս մարզադպրոցի տնօրենն է Ժորա Վարդանյանը (հունահռոմեական ըմբշամարտի ՀՀ և միջազգային մրցաշարերի բազմակի չեմպիոն, աշխարհի պատանիների առաջնության արծաթե մեդալակիր, 1999թ. ճանաչվել է Եվրոպայի պատանիների լավագույն ըմբիշ, միջազգային կարգի սպորտի վարպետ):
Դպրոցի հիմնադրման օրից գործել են 2՝ լողի և մարմնամարզության խմբակներ, ուր հաճախել է 93 սան: 1974-ից մարզադպրոցը գործել է նորաբաց տիպային համալիրում: Էջմիածնի համայնքապետարանի «Թիվ 1 մարզադպրոց» ՀՈԱԿ-ում գործում են հունա-հռոմեական ըմբշամարտի, ազատ ոճի ըմբշամարտի, ֆուտբոլի, ծանրամարտի, եռամարտի, վոլեյբոլի, բասկետբոլի, աթլետիկայի, մարմնամարզության, շախմատի, մարտեր առանց կանոնների, բռնցքամարտի խմբեր:
33 մարզախմբերում ընդգրկված են 472 պատանի և աղջիկ:
Մարզադպրոցի մարզիկների հետ աշխատում են 26 մարզիչ-մանկավարժներ, նրանցից 6-ը հանրապետության վաստակավոր մարզիչներ են, իսկ 6-ը սպորտի վարպետներ:
Մարզիկների հետ կատարվում է մեծ աշխատանք նրանց ֆիզիկական դաստիարակության, առողջության ամրապնդման, սպորտային վարպետության բարձրացման, բանակի համար ֆիզիկապես ուժեղ, բարոյապես կայուն, հայրենասեր մարզիկներ, որոնք իրենց սպորտային լավագույն արդյունքներով բարձր կպահեն հանրապետության և մեր քաղաքի սպորտային պատիվը, ամենաբարձր սպորտային միջոցառումներում:
Մարզադպրոցի մարզումներն անվճար են, ֆինանսավորվումը իրականացվում է համայնաքապետարանի բյուջեից:
Մարզադպրոցի շատ սաներ դարձել են Օլիմպիական խաղերի, աշխարհի, եվրոպայի ԽՍՀՄ, ՀԽՍՀ, չեմպիոններ, փոխչեմպիոններ և մրցանակակիրներ: Լավագույն մարզիկները և մարզիչները Էջմիածնի համայնքապետարանի կողմից արժանանում են պատվոգրերի և դրամական պարգևների:
2021 թ. փետրվարից շահագործման է հանձնվել ևս մեկ մարզադպրոց: Նորակառուց մարզադպրոցում գործում են հունահռոմեական, ազատի ոճի ըմբշամարտերի, շախմատի, ֆիտնեսի և լողի խմբակներ։
Միջազգային ստանդարտներին համապատասխանող լողավազան, որը հագեցած է նորագույն ֆիլտացման, ջեռուցման և օդափոխման համկարգերով, հաճախում են 3-ից մինչև 18 տարեկան 92 աղջիկ և 214 տղա։
Ֆիտնեսի, շախմատի և հունահռոմեական ըմբշամարտի խմբակների համար ևս ապահովված են լավագույն պայմանները մատաղ սերնդի ֆիզիկական դաստիարակության, առողջության ամրապնդման և դպրոցի լավագույն ավանդույթները շարունակող արժանի սերունդ ունենալու համար: